Υλικό προς ανάγνωση “Οικοδομώντας αμοιβαίο σεβασμό και εμπιστοσύνη με τις εκπαιδευόμενες γυναίκες”
1.1. Κατανοώντας τους παράγοντες αμοιβαίου σεβασμού και εμπιστοσύνης σε μια μαθησιακή κατάσταση
Όπως εξηγεί ο Whitehead (2015), η συμβουλευτική και η εκπαίδευση είναι μια διαδικασία που απαιτεί εμπιστοσύνη τόσο από τους εκπαιδευτές όσο και από τους εκπαιδευόμενους. Η εμπιστοσύνη έχει δυναμικό χαρακτήρα, όπως αναφέρουν οι Peña et al (2018), καθώς η ευαισθησία μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών μπορεί να έχει σκαμπανεβάσματα κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης, να αυξάνεται ή να μειώνεται. Οι σχέσεις εμπιστοσύνης επίσης αλλάζουν και παρουσιάζουν διακυμάνσεις ανάλογα με τον τρόπου που συμπεριφέρεται το άλλο μέρος ή ανταποκρίνεται στην εμπιστοσύνη που τους δείχνετε. Με τον ίδιο τρόπο, οι σχέσεις εμπιστοσύνης δεν εμφανίζονται από το πουθενά, καθώς υπάρχει πάντα ένα υποκείμενο συγκείμενο στο οποίο αναπτύσσονται οι σχέσεις αυτές και το οποίο επηρεάζει την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης: τα κοινωνικά συγκείμενα επιβάλλουν αξίες, επιδοκιμάζουν και έχουν προσδοκίες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ικανότητα εμπιστοσύνης. Όσον αφορά την οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης, και σύμφωνα με τους Zapata et al (2009), υπάρχουν διαφορετικές πτυχές που πρέπει να πληρούνται:
- Καλοσύνη: η πεποίθηση ότι ένα άτομο θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι του για να βοηθήσει το άλλο και ότι αυτό το άτομο θα κάνει πάντα ό,τι είναι καλύτερο για το άλλο άτομο
- Ειλικρίνεια: το χαρακτηριστικό που συνεπάγεται ότι το άτομο θα λέει πάντα την αλήθεια και θα είναι αυθεντικό με το άλλο άτομο που συμμετέχει στη διαδικασία
- Ανοικτή στάση: η ικανότητα ενός ατόμου να μοιράζεται πληροφορίες με άλλο, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα βρεθεί σε μειονεκτική θέση
- Αξιοπιστία: η ικανότητα πρόβλεψης της συμπεριφοράς του ατόμου με βάση τη συνέπεια μεταξύ των λόγων και των πράξεών του.
- Επάρκεια: η ικανότητα να ενεργούν σύμφωνα με τα πρότυπα που σχετίζονται με τον ρόλο τους, συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς, των γνώσεων και των λειτουργιών
Όσον αφορά την καλοσύνη, ο εκπαιδευτής πρέπει να δείχνει ότι νοιάζεται για τις εκπαιδευόμενες, για την ευημερία τους, καθώς και για τις σκέψεις ή τις έγνοιες τους. Ο εκπαιδευτής πρέπει να φανερώνει τις καλές του προθέσεις για να μπορεί να στηρίζεται απόλυτα στον εαυτό του ως αυτοδύναμος. Αυτό θα μεταφραστεί σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης που θα βελτιώσει τη σχέση μεταξύ του εκπαιδευτή ενηλίκων και των εκπαιδευομένων (Peña et al, 2018). Η ανοικτή στάση και η ειλικρίνεια συνδέονται στενά, καθώς η έλλειψη ειλικρίνειας μπορεί να θεωρηθεί ως ένας τρόπος απόκρυψης κακών προθέσεων. Η διαφάνεια δείχνει πάντα καλές προθέσεις και εάν οι εκπαιδευόμενες πιστεύουν ότι ο εκπαιδευτής τους είναι ειλικρινής θα αισθανθούν μεγαλύτερη σιγουριά και θα είναι διατεθειμένες να συμπεριφέρονται και αυτές με ειλικρίνεια (Peña et al, 2018). Επίσης, στενά συνδεδεμένη με αυτά τα δύο είναι η πτυχή της αξιοπιστίας, η οποία λαμβάνει υπόψη τη συνοχή των ενεργειών του εκπαιδευτή. Τέλος, αναφορικά με την επάρκεια, η άγνοια για το διδακτικό έργο, η μη εξεύρεση λύσεων σε προβλήματα ή συγκρούσεις που μπορεί να προκύψουν ή η ακατάλληλη αντίδραση σε αυτά θα μειώσει την εμπιστοσύνη των εκπαιδευομένων στον εκπαιδευτή. (Peña et al, 2018).
1.2 Δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος και σεβασμός στις πεποιθήσεις και τον πολιτισμό των εκπαιδευομένων
Για την επίτευξη του αμοιβαίου σεβασμού που αναφέρθηκε παραπάνω, ο εκπαιδευτής ενηλίκων θα αναλάβει τη σημαντική ευθύνη να δημιουργήσει έναν χώρο στον οποίο οι εκπαιδευόμενες θα αισθάνονται ασφαλείς για ανταλλαγή εμπειριών, απόψεων και τρόπων θεώρησης των πραγμάτων. Ο εκπαιδευτής πρέπει να διασφαλίζει ότι βρίσκονται σε οριοθετημένο και τακτοποιημένο χώρο, χωρίς θορύβους και να παρέχει το απαραίτητο σε κάθε περίπτωση υλικό.
Για την ενίσχυση της ενεργής συμμετοχής των εκπαιδευομένων στη μάθηση, ο εκπαιδευτής-καθοδηγητής ενηλίκων θα πρέπει να ακούει ενεργά και να απαντά στις πιθανές ερωτήσεις τους. Με αυτόν τον τρόπο, ο εκπαιδευτής θα παρακολουθεί με ιδιαίτερη προσοχή και θα επιδεικνύει ενδιαφέρον για τις απόψεις και τις εμπειρίες τους. Αυτό σημαίνει δημιουργία εποικοδομητικής σχέσης με τις εκπαιδευόμενες: η καλή σχέση και επικοινωνία με τις εκπαιδευόμενές σας βοηθάει σε πολύ μεγάλο βαθμό την εκπαιδευτική διαδικασία και την ανάπτυξή τους, καθώς έτσι τους παρέχεται η απαιτούμενη ατομική προσοχή και αυξάνονται οι πιθανότητες να δεχθούν τη μάθηση πιο εύκολα. Για να επιτευχθεί αυτό, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να κατανοήσει ή τουλάχιστον να σεβαστεί πλήρως τις πεποιθήσεις και τον πολιτισμό του. Για να συνεχιστεί αυτό και να υφίσταται η ήδη αναφερθείσα εμπιστοσύνη, συνιστάται να ακολουθείτε τον ρυθμό των εκπαιδευομένων σας και να μην προβαίνετε στην άσκηση μη εποικοδομητικής κριτικής για απόψεις ή στάσεις τους ούτε και να επιτρέπετε σε άλλους να το κάνουν αυτό.
Ένας πολύ καλός τρόπος για να δημιουργήσετε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον είναι να δίνετε διαφοροποιημένες οδηγίες. Ο εκπαιδευτής πρέπει να σχεδιάζει τη μαθησιακή διαδικασία: είναι η θεμελιώδης ικανότητα οργάνωσης του τι πρόκειται να διδαχθεί και τι αναμένεται να μάθουν οι εκπαιδευόμενες. Διασφαλίζει ότι λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες των εκπαιδευομένων με διαφορετικές ακαδημαϊκές εμπειρίες και διαφορετικά σύνολα δεξιοτήτων και ότι η μαθησιακή διαδικασία προσαρμόζεται ώστε να τους ταιριάζει όσο το δυνατόν καλύτερα (Starr, 2019). Μια άλλη καλή επιλογή είναι να εργαστείτε ακολουθώντας ένα μοντέλο που βασίζεται στα δυνατά σημεία (asset model), εστιάζοντας στο τι έκαναν σωστά οι εκπαιδευόμενες, αντί στο τι έκαναν λάθος. Εάν ο εκπαιδευτής ακολουθήσει αυτή την προσέγγιση, οι εκπαιδευόμενες θα αισθάνονται πιο ασφαλείς και θα έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, καθώς δεν θα βλέπουν μόνο τα αρνητικά, αλλά και τα θετικά αποτελέσματα και επιτεύγματα της μαθησιακής διαδικασίας (Starr, 2019). Ο εκπαιδευτής ενηλίκων θα πρέπει να συναντά τακτικά τις εκπαιδευόμενες για να συζητούν τη μαθησιακή διαδικασία, τους στόχους και δυσκολίες που τυχόν αντιμετωπίζουν. Ο εκπαιδευτής-καθοδηγητής ενηλίκων θα πρέπει, επίσης, να δίνει έμφαση στην επικοινωνία, η οποία είναι βασικό χαρακτηριστικό για τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος. (Michigan Virtual Learning Research Institute, 2020).
1.3 Διατηρώντας αποτελεσματική επικοινωνία
Ο τρόπος με τον οποίο ο εκπαιδευτής
ενηλίκων επικοινωνεί με τις εκπαιδευόμενες έχει μεγάλη σημασία, καθώς ενυπάρχει
στις πτυχές της «ανοικτής στάσης» και της «ειλικρίνειας» που αναφέρονται από
τους Peña et al (2018). Ο εκπαιδευτής ενηλίκων πρέπει να δείχνει
αποφασιστικότητα κατά την επικοινωνία με τις εκπαιδευόμενες, καθώς έχει ηγετικό
ρόλο, αλλά και επειδή πιθανότατα θα πρέπει να αναλάβει και ρόλο διαμεσολαβητή
σε κάποιες περιστάσεις. Από αυτή την άποψη, είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε τις
εκπαιδευόμενες και να μπορούμε να προσαρμόζουμε τη διαδικασία στην προσωπική
τους κατάσταση και ανάγκες. Προχωρώντας πέρα από τον σεβασμό, τον οποίο έχουμε
ήδη εξετάσει παραπάνω, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που διασφαλίζουν την
αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ του εκπαιδευτή ενηλίκων και των εκπαιδευομένων.
Είναι, λοιπόν, σημαντικό ο εκπαιδευτής ενηλίκων να παρέχει θετική ανατροφοδότηση στις εκπαιδευόμενες που είχαν ικανοποιητική
απόδοση στις δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν, καθώς αυτό τονώνει την
αυτοπεποίθησή τους και τους δίνει τα κατάλληλα κίνητρα για να συνεχίσουν να
επενδύουν στη μαθησιακή τους διαδικασία (Hanifan, 2014). Μια άλλη βασική
δεξιότητα, απαραίτητη για τον εκπαιδευτή ενηλίκων, είναι η ικανότητα ενεργής
ακρόασης. Ο εκπαιδευτής πρέπει να ακούει τις εκπαιδευόμενες, όχι μόνο για να
δίνει μια απάντηση, αλλά και για να μαθαίνει για το υπόβαθρο και την κατάστασή
τους, καθώς κάτι τέτοιο μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμο για την προώθηση ενός
υποστηρικτικού περιβάλλοντος με φροντίδα και τρυφερότητα (Hanifan, 2014). Από αυτή την άποψη, είναι εξίσου σημαντικό
να δίνετε προσοχή στη μη λεκτική
επικοινωνία, όπως οι εκφράσεις του προσώπου και οι χειρονομίες. Ο
εκπαιδευτής θα πρέπει να αποφεύγει όσο το δυνατόν περισσότερο την αρνητική μη
λεκτική επικοινωνία (όπως να γουρλώνει τα μάτια, να χασμουριέται ή να δείχνει
βαριεστημένος όταν μιλάει με μία εκπαιδευόμενη), καθώς οι εκπαιδευόμενες θα
μπορούσαν να το αντιληφθούν, να αποθαρρυνθούν και να επηρεαστεί έτσι η σχέση
εμπιστοσύνης που αναπτύχθηκε κατά τα προηγούμενα στάδια της διαδικασίας. (MOE,
2015)
1.4 Αποφασιστικότητα στο μαθησιακό περιβάλλον
Πρώτον, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι σημαίνει αποφασιστικότητα. Η αποφασιστικότητα είναι η ικανότητα να εκφράζουμε ιδέες, σκέψεις και συναισθήματα με ειλικρινή, άμεσο και κατάλληλο τρόπο. Αυτή η ικανότητα βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό: προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους. Η αποφασιστικότητα είναι πολύ σημαντική για τον εκπαιδευτή ενηλίκων, καθώς μέσω αυτής μπορεί να επηρεάζει τους άλλους. Ένας καθοδηγητής ή εκπαιδευτής ενηλίκων είναι αποφασιστικός όταν μπορεί να εκφράζει τις προσωπικές του επιθυμίες και τα συναισθήματά του, ενώ επιδεικνύει τον δέοντα σεβασμό στα δικαιώματα και τα συναισθήματα των άλλων. Αυτό αυξάνει την αυτοεκτίμησή και την αυτοπεποίθησή του, κάτι που, με τη σειρά του, αναβαθμίζει σε ικανοποιητικό επίπεδο τις σχέσεις του με τους γύρω του - σε αυτή την περίπτωση με τις εκπαιδευόμενες.
Επίσης, θα βελτιώσει τις δεξιότητες ακρόασης και διαπραγμάτευσης, οι οποίες είναι χρήσιμες δεξιότητες σε ένα μαθησιακό περιβάλλον. Ο εκπαιδευτής ενηλίκων πρέπει να έχει υπόψη του ότι, παρά τη φιλική σχέση με τις εκπαιδευόμενες, εξακολουθεί να είναι υπεύθυνος για τη συνεδρία. Για να είναι αποφασιστικός, ο σύμβουλος θα πρέπει να χρησιμοποιεί εκφράσεις στο α΄ πρόσωπο ενικού, όπως «πιστεύω», «είμαι σίγουρος», «θέλω», κλπ. Ο εκπαιδευτής ενηλίκων θα πρέπει να λέει «όχι», χωρίς να αισθάνεται άβολα, θέτοντας τα δικά του όρια, καθώς αυτό τον βοηθάει να χειρίζεται καλύτερα την τάξη και να εστιάζει στη μαθησιακή διαδικασία των εκπαιδευόμενων γυναικών (Mayo Clinic, 2020).
Επιπλέον, η αποφασιστικότητα είναι πολύ σημαντική στη λήψη και παροχή ανατροφοδότησης, η οποία είναι ουσιαστική στη μαθησιακή διαδικασία. Οι εκπαιδευόμενες πρέπει να δίνουν ανατροφοδότηση στον εκπαιδευτή, για να διασφαλιστεί ότι ακολουθεί τη σωστή προσέγγιση για την εκπαίδευσή τους. Αλλά και ο εκπαιδευτής πρέπει να παρέχει ανατροφοδότηση στις εκπαιδευόμενες, για να διαπιστώνει κατά πόσο επιτυγχάνονται οι στόχοι που τέθηκαν εξ αρχής. Για τον αποφασιστικό εκπαιδευτή, η ανατροφοδότηση είναι το τέλειο εργαλείο που οδηγεί σε ανάπτυξη και νέα αντίληψη και δεν φοβάται ούτε να την παρέχει ούτε να την λαμβάνει. (Wignall, 2019). Τέλος, ο εκπαιδευτής πρέπει να έχει κατά νου ότι ο χρόνος είναι σημαντικός και ότι η πίεση σε εκπαιδευόμενη που μπλόκαρε μπορεί να οδηγήσει σε διαφωνίες. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να παρέχει το περιθώριο χώρου και χρόνου σε όσες εκπαιδευόμενες αντιμετωπίζουν δυσκολίες, καθώς και να τους υπενθυμίζει ότι μπορούν να στηρίζονται πάνω του και να ζητούν βοήθεια, εάν χρειάζονται (Wignall, 2019).
Ωστόσο, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι η αποφασιστικότητα και η επιθετικότητα δεν είναι το ίδιο πράγμα και ότι θα πρέπει να αποφεύγει την επιθετικότητα, για να μην πληγεί η εμπιστοσύνη και η φιλική σχέση που ανέπτυξε με τις εκπαιδευόμενες. Η αποφασιστικότητα είναι πολύ σημαντική για τους εκπαιδευτές, καθώς όσοι είναι υπερβολικά παθητικοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον χειρισμό προβλημάτων που ενδεχομένως να προκύψουν κατά τη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας και, ως εκ τούτου, δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στον ρόλο τους στην τάξη, ενώ όσοι βασίζονται στην επιθετική επικοινωνία δεν ελέγχουν τον θυμό τους, επομένως τείνουν να χρησιμοποιούν άσχημες λέξεις (όπως βρισιές, φωνές και κραυγές), που μπορεί να θεωρηθούν ακόμη και εκφοβιστικές. Επιπλέον, όταν ο εκπαιδευτής ενηλίκων υιοθετεί ένα αποφασιστικό στιλ επικοινωνίας αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τις εκπαιδευόμενές του (Stanfield, 2020).
Pictures are taken from Istock. (2021)