Υλικό προς ανάγνωση "Χρησιμοποιώντας κατάλληλα τη μη λεκτική επικοινωνία"

5.1 Μη λεκτική επικοινωνία – γενικές πληροφορίες και διαφορετικά είδη

Η μη λεκτική επικοινωνία είναι μια μορφή επικοινωνίας που συνοδεύει ή αντικαθιστά τον προφορικό λόγο. Αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της επικοινωνίας και η κατανόησή της, η εκμάθηση των διαφορετικών ειδών και η επιδέξια χρήση αυτής της μορφής μπορεί να σας βελτιώσει επικοινωνιακά.

Η μη λεκτική επικοινωνία περιλαμβάνει την επικοινωνία μέσα από τη γλώσσα του σώματος και διάφορα μη λεκτικά σήματα, που συμπληρώνουν τα λεκτικά μηνύματα και μεταφέρουν συναισθήματα. Μπορεί να είναι συνειδητή με σκοπό να μεταφέρει κάποιες ειδικές πληροφορίες (π.χ. χειραψία για χαιρετισμό ή έκφραση συγχαρητηρίων) ή υποσυνείδητη αποκαλύπτοντας συναισθηματικές καταστάσεις που το άτομο δεν θέλει πάντα να δείχνει (π.χ. τρέμουλο φωνής κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας λόγω άγχους). Πολύ σημαντική και χρήσιμη, τόσο στην καθημερινή επικοινωνία όσο και στη διαδικασία καθοδήγησης, είναι η ικανότητα κατανόησης της μη λεκτικής επικοινωνίας, καθώς και του ελέγχου και της συνειδητής χρήσης διαφορετικών μορφών αυτής της επικοινωνίας.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη μη λεκτικής επικοινωνίας, μερικά εκ των οποίων είναι:

●       Κινήσεις του σώματος - μία από τις πιο εύκολες μορφές για να ελέγξουμε, διαφορετικά οι συνειδητές χειρονομίες (π.χ. σήμα με τον αντίχειρα, κούνημα κεφαλιού καταφατικά ή αρνητικά).

●       Προσωπικός χώρος - ο φυσικός χώρος μεταξύ των συνομιλητών που επηρεάζει το πόσο άνετα νιώθουν. Το κατάλληλο μέτρο απόστασης ποικίλλει ανάλογα με τη σχέση, την κουλτούρα και την προσωπικότητα του κάθε ατόμου.

●       Στάση σώματος - δείχνει τη στάση προς τους άλλους και μεταφέρει πληροφορίες για τη συναισθηματική κατάσταση. Αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο καθόμαστε ή στεκόμαστε (σταυρωμένα χέρια, κλειστά πόδια, ανοιχτά χέρια που δείχνουν δεκτικότητα στο άλλο άτομο, στήριξη του κεφαλιού χρησιμοποιώντας τα χέρια, ενώ καθόμαστε στο γραφείο, που μπορεί να σημαίνει πλήξη και έλλειψη ενδιαφέροντος).

●       Οπτική επαφή - μια πολύ σημαντική μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας που φανερώνει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον, δείχνει αν το άτομο πράγματι ακούει ή ταξιδεύει κάπου μακριά με τη σκέψη του. Επίσης, τα μάτια μπορούν να δείξουν πώς αισθάνεται ένα άτομο, όπως π.χ. λύπη ή στεναχώρια, καλή διάθεση, αν λέει την αλήθεια (αν κάποιο άτομο δεν εστιάζει με το βλέμμα του, αυτό σημαίνει κατά πάσα πιθανότητα ότι λέει ψέματα).

●       Φυσική επαφή - παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση στενών σχέσεων και όχι μόνο. Παραδείγματα: αγκαλιά ή χειραψία, φιλικό χτύπημα στον ώμο. Με τέτοιου είδους χειρονομίες μπορούμε να δείξουμε σε ένα άλλο άτομο τρυφερότητα, καλοσύνη, υποστήριξη και παρηγοριά. Επίσης, μπορούν να φανερώσουν και την ύπαρξη ή έλλειψη αυτοπεποίθησης.

●       Παραγλώσσα - αναφέρεται στην ένταση και τον τόνο της φωνής, υποδηλώνει τα συναισθήματα που βιώνουμε σε μια συνομιλία (π.χ. φωνές όταν είμαστε αναστατωμένοι, ήσυχος και ήρεμος τόνος όταν παρηγορούμε, σταθερή φωνή όταν κοινοποιούμε σημαντικές πληροφορίες, κλπ.). Μπορεί, επίσης, να περιλαμβάνει διάφορους ήχους που κάνουμε σε συνομιλία με στόχο π.χ. να δείξουμε κατανόηση, έκπληξη ή ενδιαφέρον.

●       Εκφράσεις προσώπου - κάποιες φορές είναι δύσκολο να τις ελέγξουμε, πρόκειται για έναν από τους κύριους δείκτες της στάσης του ατόμου. Ένα παράδειγμα είναι όταν συνοφρυωνόμαστε (δηλ. «δένουμε» τα φρύδια) ή όταν χαμογελάμε.

●       Φυσιολογία – πρόκειται για ένα είδος μη λεκτικής επικοινωνίας πολύ δύσκολο να ελέγξουμε, επειδή περιλαμβάνει φυσιολογικές αλλαγές στο σώμα, συχνά, πέρα από τον έλεγχό μας (π.χ. αυξημένη εφίδρωση από το άγχος ή γρήγορο ανοιγοκλείσιμο ματιών).


Σύνδεσμοι για την αυτόνομη μάθηση

 

5.2.  Οι λόγοι και η σημασία χρήσης της μη λεκτικής επικοινωνίας στην καθοδήγηση 

Είναι σημαντικό η μη λεκτική επικοινωνία να συμπληρώνει τη λεκτική επικοινωνία. Δεν πρέπει σε μια κατάσταση ο προφορικός λόγος να έρχεται σε αντίθεση με τα μη λεκτικά σήματα – πρέπει η επικοινωνία συνολικά να είναι συνεπής και σκόπιμη. Διαφορετικά, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση, έλλειψη κατανόησης και αρνητική αντίληψη από την πλευρά των εκπαιδευομένων. Να ξέρετε ότι ο τρόπος που κοιτάζετε, ακούτε, κινείστε και αντιδράτε, μερικές φορές, φανερώνει περισσότερα από όσα φανερώνουν τα λόγια σας. Η ανάπτυξη της ικανότητας να κατανοείτε και να χρησιμοποιείτε τη μη λεκτική επικοινωνία θα σας βοηθήσει να εκφράζετε αυτό που πραγματικά εννοείτε, να αντιμετωπίζετε δύσκολες καταστάσεις και να δημιουργείτε καλύτερες σχέσεις. Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να κατανοήσετε τα διαφορετικά είδη μη λεκτικής επικοινωνίας. Αυτό θα σας βοηθήσει να ελέγχετε τα μηνύματα που μεταφέρετε, αλλά και να αποκωδικοποιείτε τις συναισθηματικές καταστάσεις των άλλων (σε αυτή την περίπτωση, των εκπαιδευομένων σας) και να κατανοείτε καλύτερα τις ανάγκες τους. Σε περίπτωση που κάτι μείνει ανείπωτο από κάποια εκπαιδευόμενη, θα είστε σε θέση να το παρατηρήσετε ως αποτέλεσμα των γνώσεών σας και της κατανόησης μη λεκτικών σημάτων. Επιπλέον, η κατάλληλη χρήση μη λεκτικών σημάτων μπορεί να βοηθήσει: να δείχνετε ενδιαφέρον, να αποφεύγετε παρερμηνείες των μηνυμάτων σας, να δημιουργείτε σχέσεις, να εμπνέετε εμπιστοσύνη και να επιβεβαιώνετε την αυθεντικότητά σας.

 

5.3.  Μη λεκτική επικοινωνία στη διαδικασία καθοδήγησης – συμβουλές



Ο ρόλος του καθοδηγητή είναι να κάνει τις εκπαιδευόμενες να αισθανθούν καλά και άνετα, αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες στο πλαίσιο της καθοδήγησης. Παρακάτω, ακολουθούν μερικές συμβουλές για όσα θα πρέπει να προσέξετε:

●       Χρησιμοποιήστε ανοιχτή γλώσσα του σώματος (σηκωθείτε και μην σταυρώνετε τα χέρια σας), για να σας εκλάβουν ως ανοιχτό άτομο.

●       Διατηρήστε οπτική επαφή με τις εκπαιδευόμενές σας για να δείξετε το ενδιαφέρον σας. Ωστόσο, μην ξεχνάτε να κοιτάζετε αλλού κάθε τόσο, για να μην προκαλείτε αμηχανία στο άτομο που μιλάει.

●       Χρησιμοποιήστε μη λεκτικά σήματα που να συνάδουν με όσα λέτε. Θυμηθείτε, εάν λέτε κάτι αλλά με τη γλώσσα του σώματος δείχνετε κάτι άλλο, οι ακροατές σας θα νιώσουν σύγχυση ή θα χάσετε την αξιοπιστία σας.

●       Χρησιμοποιήστε κατάλληλο τόνο φωνής (μην φωνάζετε, προσπαθήστε να μιλάτε με αυτοπεποίθηση και σταθερότητα, μερικές φορές είναι καλό να δείχνετε κατανόηση και υποστήριξη με τον τόνο της φωνής σας). Θυμηθείτε να λαμβάνετε υπόψη τη συναισθηματική κατάσταση και τις ανάγκες των εκπαιδευομένων σας.

●       Ελέγξτε τις χειρονομίες σας. Πρέπει να σκέφτεστε προσεκτικά κάθε σας κίνηση, η οποία θα πρέπει να επιβεβαιώνει αυτά που λέτε. Οι χειρονομίες πρέπει να συνάδουν με τα λόγια σας. Μην κουνάτε τα χέρια σας τυχαία, καθώς κάτι τέτοιο μπορεί να είναι ενοχλητικό για τους άλλους.

●       Κρατήστε απόσταση ασφαλείας. Η πολύ κοντινή απόσταση ανάμεσα σε εσάς και τις εκπαιδευόμενες μπορεί να τους προκαλέσει δυσφορία και ανασφάλεια.

●       Την ώρα που οι εκπαιδευόμενες μιλούν, δείξτε ενδιαφέρον και κατανόηση κουνώντας το κεφάλι σας, με τις εκφράσεις του προσώπου σας (π.χ. με ένα ελαφρύ χαμόγελο) και διάφορους ήχους που θα κάνετε. Θυμηθείτε, ωστόσο, ότι οι κινήσεις και οι εκφράσεις θα πρέπει να είναι κατάλληλες για την περίσταση και ότι δεν πρέπει να παρεξηγηθούν από τις εκπαιδευόμενες, π.χ. να μην γελάσετε όταν μια εκπαιδευόμενη πρόκειται να σας μιλήσει για τους φόβους και τις δυσκολίες της. Η ακατάλληλη συμπεριφορά σας μπορεί να την κλείσει και πάλι στον εαυτό της και να χάσετε την εμπιστοσύνη της.

●       Μην κοιτάτε το ρολόι σας κάθε τόσο – δείχνει έλλειψη ενδιαφέροντος.

●       Θυμηθείτε να ελέγχετε τη στάση του σώματός σας – ενώ κάθεστε στην καρέκλα σας, θυμηθείτε να κρατάτε την πλάτη σας ίσια, καθώς αυτό δείχνει σεβασμό και την παροχή της απαραίτητης προσοχής στην ομιλήτρια από μέρους σας.

●       Αποφύγετε την αρνητική γλώσσα του σώματος (ψυχρά βλέμματα, έντονη σοβαρότητα, αντιφατικές κινήσεις με το κεφάλι, σφιχτά χείλη, κλειστή στάση σώματος).

●       Μην φοβάστε τη φυσική επαφή, όπως χειραψία, έκφραση συγχαρητηρίων, χτυπήματα στον ώμο. Ωστόσο, να μην υπερβαίνετε τα όρια της σχέσης καθοδηγητή – εκπαιδευόμενης.

●       Μάθετε να διαβάζετε τα μη λεκτικά σήματα των εκπαιδευομένων σας. Μπορείτε να μάθετε πολλά για τις εκπαιδευόμενές σας, τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους. Έτσι, θα είναι πιο εύκολο για εσάς να τις κατανοήσετε και να τις βοηθήσετε. Παρατηρήστε σημάδια νευρικότητας, τις εκφράσεις του προσώπου τους. Εάν η μη λεκτική συμπεριφορά φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με το λεκτικό μήνυμα, είναι πιθανό η ομιλήτρια να μην είναι απόλυτα ευχαριστημένη με αυτό που λέει.

●       Μην εστιάζετε την προσοχή σας μόνο σε μία χειρονομία, αλλά να λαμβάνετε υπόψη όλα τα μη λεκτικά σήματα: την οπτική επαφή, τον τόνο της φωνής, τη γλώσσα του σώματος. Θυμηθείτε ότι όλοι μας μπορεί να κοιτάξουμε αλλού κάποια στιγμή ή να σταυρώσουμε τα χέρια μας ακούσια για λίγο. Πρέπει να λαμβάνετε υπόψη και να εξετάζετε προσεκτικά όλα τα σήματα για να «διαβάσετε» καλύτερα ένα άτομο.

●       Προσέξτε τις πολιτισμικές διαφορές. Θυμηθείτε ότι η μη λεκτική επικοινωνία ποικίλλει και είναι διαφορετική από χώρα σε χώρα και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Έτσι, μια δεδομένη χειρονομία μπορεί να ερμηνευθεί εντελώς διαφορετικά από άλλα άτομα.